Herpes là tên chung của một chủng virus lây truyền thông qua việc tiếp xúc trực tiếp có thể gây nên những bệnh trên da do virus có ái lực (kích thích) da và dây thần kinh. Họ virus Herpes có vài loại phổ biến gây bệnh ở người là: Herpes simplex (HSV) gây bệnh mụn rộp và Herpes zoster (thường gặp là Varicella zoster virus) gây bệnh zona và thuỷ đậu.
Theo số liệu của Tổ chức Y tế Thế giới, hiện nay có khoảng 3,7 tỷ người dưới 50 tuổi (67%) bị nhiễm HSV-1 và 491 triệu người trong độ tuổi 15 – 49 (13%) bị nhiễm HSV-2 trên thế giới. Nguyên nhân và triệu chứng hay gặp của bệnh Herpes là như thế nào? Bài biết dưới đây để phòng tránh và nhận biết kịp thời để chữa trị dứt điểm.
Herpes simplex là gì?
Virus Herpes simplex – kí hiệu HSV; là chủng virus gây ra tình trạng mụn rộp da, hay gặp trên miệng và bộ phận sinh dục, ít gặp hơn trên cơ thể người hoặc tay chân.
Nhiều người cùng sinh sống với HSV suốt vài năm mà không xuất hiện triệu chứng. Có nghĩa là người bị nhiễm virus thời gian lâu nhưng không hề bùng phát mụn rộp.
Trong hầu hết các tình huống, người nhiễm virus Herpes bị mọc mụn nước trên môi hoặc quanh miệng và bộ phận sinh dục. Mụn rộp cũng có thể xuất hiện trên móng tay hoặc chân và một số bộ phận khác trên cơ thể của người bị mắc virus Herpes.
Đường âm đạo là một trong các con phố lây truyền HSV phổ biến tuy nhiên không phải duy nhất. Virus Herpes cũng có thể lây truyền từ người này đến người khác qua nhiều phương thức. Bệnh mụn rộp Herpes là bệnh khá phổ biến nên người mắc bệnh Herpes không cần phải hổ thẹn với tình trạng bệnh của bản thân.
Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo:
- Khoảng 67% dân số toàn cầu dưới 50 tuổi mắc HSV-1 từ miệng hoặc bộ phận sinh dục.
- Khoảng 13% những người có độ tuổi từ 15 – 49 mắc HSV-2.
- Một số thống kê khác cũng thấy được hơn 90% người khoẻ mạnh có miễn dịch HSV-1 khi đến độ tuổi 50.
- Sự khác biệt của HSV-1 vs HSV-2
Có 2 loại virus Herpes simplex chủ yếu: HSV-1 và HSV-2.
HSV-1. Loại này cũng gây ra mụn rộp miệng và đặc trưng bằng vết loét đỏ xuất hiện trên môi và xung quanh miệng hoặc trên má người bệnh.
HSV-2. Loại này thường gây ra mụn rộp sinh dục và xuất hiện trên hoặc quanh bộ phận sinh dục, hậu môn hoặc mông và đùi trong của người bệnh. Các mụn rộp sinh dục cũng có thể xuất hiện ở trong âm hộ.
Điều đặc biệt người bệnh nên chú ý: Mặc dù HSV-1 chủ yếu ảnh hưởng đến vết loét nhiệt (như vết loét trên hoặc xung quanh bộ phận môi) còn HSV-2 chủ yếu ảnh hưởng đến mụn rộp sinh dục, tuy nhiên cả 2 có thể lây truyền thông qua tiếp xúc với miệng hoặc bộ phận sinh dục. Như vậy, tất cả 2 loại virus HSV-1 và HSV-2 điều có thể là tác nhân gây ra những đợt bùng phát mụn rộp ở miệng và bộ phận sinh dục.
>> Xem thêm: Viêm nhiễm phụ khoa: Nguyên nhân, dấu hiệu và 10 cách điều trị tại nhà đơn giản
Triệu chứng của bệnh Herpes là như thế nào?
HSV không phải bao giờ cũng gây ra triệu chứng. Bất kỳ triệu chứng có thể nhìn thấy nào và độ nặng của triệu chứng sẽ tuỳ thuộc vào tình trạng người bệnh đang thuộc giai đoạn tiến triển hay là tái phát.
1. Nguyên phát
Giai đoạn thứ phát của bệnh Herpes xảy ra trong khoảng thời gian từ vài ngày hoặc vài giờ sau khi người bệnh tiếp xúc với tác nhân lây truyền. Các triệu chứng ở giai đoạn này giống với triệu chứng của bệnh sởi, gồm:
- Sưng hạch bạch huyết.
- Đau đầu, đau nhức toàn thân.
- Mệt mỏi.
- Sốt.
- Chán ăn.
Người bệnh có thể thấy tại một vài khu vực da trên cơ thể ngứa ngáy ran, đau buốt và xuất hiện những mụn nước nhỏ. Các mụn nước có thể tập trung theo chùm hoặc mọc ra từng đám. Những mụn nước này sẽ bong ra và tạo vảy sau một thời gian.
Lưu ý:
Người bệnh có thể cần khoảng 6 tuần để điều trị lành tất cả những mụn nước xuất hiện trong giai đoạn thứ phát. Trước khi lành hoàn toàn thì những mụn nước trên còn có nguy cơ lây truyền virus qua những người khác.
Các vết mụn nước gây cảm giác khó chịu và ngứa ngáy tại nơi có mụn xuất hiện. Mụn rộp tại bộ phận sinh dục gây cảm giác nóng rát khi người bệnh tiểu tiện.
2. Tái phát
Một số người bị nhiễm virus Herpes chỉ có một đợt bùng phát duy nhất. Trong khi một số người khác gặp phải tình trạng tái phát sau mỗi một vài tháng hoặc dài hơn.
Các đợt tái phát ít diễn ra hơn theo thời gian sau khi cơ thể người bệnh đã tạo ra miễn dịch kháng với virus. Các triệu chứng trong giai đoạn tái phát cũng ít trầm trọng hơn và có thể phục hồi nhanh: Những vết mụn nước xuất hiện ít hơn, giảm thiểu cảm giác đau và có thể lành lại nhanh chóng sau một vài ngày.
Nguyên nhân gây bệnh Herpes
HSV là loại virus lây truyền thông qua hình thức tiếp xúc trực tiếp với mụn nước hoặc những vết thương hở trên cơ thể người bệnh được tạo nên sau khi mụn nước bị vỡ. Trên thực tiễn đã có khá nhiều người bị lây nhiễm virus Herpes bởi người khác mà không có triệu chứng bệnh:
1. HSV-1
HSV-1 (Herpes miệng) có thể lây truyền qua hình thức tiếp xúc trực tiếp với mụn rộp hoặc vết thương hở ở vị trí mụn nước bị vỡ và nước bọt cũng với những dịch bài tiết khác trong cơ thể người bệnh. Các hình thức tiếp xúc trực tiếp bao gồm:
- Hôn nhau.
- Quan hệ tình dục bằng đường miệng.
- Các tiếp xúc da chạm da khác.
Lưu ý:
Nhiều người bị lây nhiễm virus Herpes khi chạm bàn tay với khuôn mặt hoặc cơ quan sinh dục ngay sau khi tiếp xúc những vết mụn rộp của người bệnh.
Hiện tượng mọc mụn rộp sinh dục trẻ em xảy ra sau khi bị người nhiễm virus Herpes hôn hoặc chạm bàn tay vào mặt.
Virus Herpes cũng lây truyền thông qua việc dùng chung thức uống hoặc sử dụng chung những đồ dùng cá nhân như dao cạo râu, son dưỡng da, . .. Tuy nhiên khả năng xảy ra trường hợp bội nhiễm rất thấp.
2. HSV-2
Tương tự với HSV-1 và HSV-2 (Herpes simplex) có thể lây truyền qua hình thức tiếp xúc trực tiếp với mụn rộp hoặc vết thương hở ở vị trí mụn nước bị vỡ và nước bọt cũng như những dịch bài tiết khác trong cơ thể người bệnh. Các hình thức tiếp xúc trực tiếp bao gồm:
- Hôn nhau.
- Quan hệ tình dục bằng đường miệng.
- Quan hệ tình dục không lành mạnh.
- Sử dụng chung đồ chơi tình dục.
- Các tiếp xúc da chạm da khác với vị trí nhiễm virus.
Bệnh Herpes có lây không? Biến chứng tiềm ẩn
Tuỳ theo giai đoạn mà bệnh Herpes có thể trở nên nguy hiểm hoặc không. Một số biến chứng tiềm tàng của bệnh là:
1. Tăng khả năng lây truyền HIV
Nhiễm HSV-2 có thể tăng gấp 3 nguy cơ nhiễm HIV. Ngoài ra, nhóm người bị nhiễm đồng thời HIV và HSV-2 có nhiều khả năng lây truyền HIV sang người khác. Nhiễm HSV-2 là một trong các bệnh nhiễm trùng nghiêm trọng nhất đối với nhóm người có HIV.
2. Những biến chứng khác
Ở những người bị suy giảm hệ miễn dịch và cả những người bị nhiễm HIV mức độ trung bình, mụn rộp có thể có các triệu chứng nặng và xuất hiện sớm hơn. Các biến chứng ít gặp của HSV-2 bao gồm viêm mô não (nhiễm trùng não) và nhiễm trùng lan toả. Nhiễm HSV-1 có thể liên quan với những biến chứng nghiêm trọng khác bao gồm viêm não (nhiễm trùng não) hoặc viêm kết mạc (nhiễm trùng mắt).
3. Mụn rộp cho trẻ sơ sinh
Mụn rộp cho trẻ sơ sinh có thể xảy ra khi trẻ sơ sinh tiếp xúc với HSV ngay bên trong cơ thể mẹ. Herpes ở trẻ sơ sinh cực kỳ ít thấy và chỉ xảy ra khoảng 10 trong tổng số 100 000 trẻ sơ sinh trên thế giới. Tuy nhiên, nó là vấn đề nặng có thể liên quan đến khuyết tật não hoặc tử vong. Nguy cơ lây truyền bệnh mụn rộp cho trẻ sơ sinh cao nhất là khi người mẹ nhiễm HSV lần đầu hoặc trong thai kì.
>> Xem thêm: Herpes sinh dục: Triệu chứng gây bệnh và cách điều trị
Đường lây truyền bệnh Herpes
Herpes lây truyền thông qua việc tiếp xúc gần gũi với người bị nhiễm virus. Virus Herpes có thể dễ dàng nhìn thấy qua da và nước bọt. Người bị nhiễm virus Herpes simplex có thể lây truyền virus sang người khác thông qua những vết mụn nước hoặc những vết loét sau khi những mụn nước bị vỡ.
Tuy nhiên, nhiều người nhiễm virus Herpes simplex có thể lây nhiễm sang người khác ngay kể cả khi không có triệu chứng. Các nhà khoa học coi nó là việc lây truyền virus không có triệu chứng.
Các con đường lây truyền virus HSV-1 bao gồm:
- Hôn nhau.
- Chạm trên phần da sát miệng của người bệnh.
- Sử dụng chung đồ dùng cá thể bao gồm dao cạo râu, son chăm sóc da và đồ dùng cá nhân.
- Quan hệ tình dục qua miệng với người bệnh.
- Các con đường lây truyền virus HSV-2 bao gồm:
- Giao hợp bằng đường hậu môn hoặc giữa đường âm đạo – hậu môn và đường âm đạo – âm đạo.
- Quan hệ tình dục qua miệng với người bị nhiễm virus Herpes.
- Các tiếp xúc da chạm da.
- Chạm phải những vết loét hở của người bệnh.
Bệnh Herpes không bị lây nhiễm qua việc sử dụng chung đồ chơi. Tuy nhiên mụn rộp lây truyền thông qua việc sử dụng chung đồ chơi tình dục. Người nhiễm virus Herpes nên lưu ý không sử dụng chung đồ chơi tình dục với người khác. Nếu có, nên lưu ý làm sạch sẽ đồ chơi tình dục trước và sau khi sử dụng, kết hợp đeo bao cao su như một biện pháp phòng ngừa.
Yếu tố tăng nguy cơ mắc bệnh
Các yếu tố làm gia tăng khả năng mắc bệnh Herpes bao gồm:
- Quan hệ tình dục với người nhiễm HSV-1 hoặc HSV-2.
- Quan hệ tình dục qua miệng, hậu môn hoặc trực tràng mà không sử dụng biện pháp an toàn (bao cao su hoặc màng ngăn miệng).
- Có nhiều bạn tình.
- Quan hệ tình dục với người lạ.
- Đang hoặc có nguy cơ mắc bệnh lây truyền qua đường tình dục hoặc nhiễm trùng máu khác (STBBI).
Phụ nữ có nhiều khả năng mắc bệnh mụn rộp sinh dục ở bạn trai nam giới hơn. Nghiên cứu trên những cặp đôi khác trong trường hợp một người nhiễm virus HSV-2 không có triệu chứng (đối tác nguồn) cho thấy mức độ lây truyền mỗi năm là 11% – 17% nếu đối tác nguồn là nam giới và 3% – 4% nếu đối tác nguồn là nữ.
Khi bạn cần gặp bác sĩ?
Bạn cần báo cho bác sĩ để được tư vấn và có biện pháp điều trị bệnh Herpes hiệu quả nếu gặp các triệu chứng:
- Ngứa hoặc kích ứng bộ phận sinh dục.
- Nổi mụn nước xung quanh bộ phận sinh dục hoặc hậu môn.
- Có cảm giác khó chịu khi xuất tinh.
- Cảm giác tê rát khi xuất tinh.
- Dịch chảy ở bộ phận sinh dục nhiều và có mùi khó chịu.
- Bộ phận sinh dục có biểu hiện sưng đỏ và cảm giác đau nhức.
Biện pháp chẩn đoán bệnh Herpes
Bác sĩ chuyên khoa da liễu áp dụng phương pháp khám lâm sàng nhằm chẩn đoán bệnh Herpes. Bác sĩ sẽ khám khu vực bị mọc mụn nước và hỏi thăm người bệnh về một số triệu chứng bao gồm ngứa ngáy râm ran và đau họng hoặc triệu chứng tương tự như bệnh cúm.
Trong nhiều trường hợp, bác sĩ sẽ xét nghiệm bệnh phẩm giúp chẩn đoán rõ ràng hơn. Bệnh phẩm bao gồm dịch từ mô cơ thể nghi nhiễm bệnh bao gồm lưỡi, miệng hoặc họng, nách, hậu môn hoặc trực tràng và dịch trong những mụn nước.
Trường hợp người bệnh đã tiếp xúc với HSV nhưng không phát hiện triệu chứng việc tiến hành xét nghiệm máu có thể giúp phát hiện xem có kháng thể HSV hiện diện trong cơ thể người bệnh không. Tuy nhiên cần lưu ý rằng việc xét nghiệm máu cũng có thể không phát hiện được kháng thể HSV vào khoảng thời 12 tuần lễ đầu tiên sau khi người bệnh nhiễm virus.
Lưu ý: Xét nghiệm sàng lọc STI tổng quát sẽ không bao gồm xét nghiệm HSV. Vì vậy nếu bạn nghi bản thân đã bị nhiễm virus thì cần liên hệ với bác sĩ da liễu để được tư vấn về việc xét nghiệm HSV.
Cách điều trị bệnh Herpes
Hiện nay bệnh Herpes sinh dục không có phương pháp điều trị đặc hiệu. Tuy nhiên, việc áp dụng những phương pháp điều trị sau sẽ giúp người bệnh giảm những triệu chứng:
1. Điều trị HSV dùng thuốc
Những mụn rộp mà virus Herpes tạo ra sẽ tự động khỏi mà không cần điều trị ngoại khoa. Tuy nhiên, nếu mụn rộp xuất hiện nhiều hoặc liên tục thì người bệnh cần tìm gặp bác sĩ sẽ được kê toa thuốc kháng virus.
Các tuỳ lựa chọn bao gồm:
- Aciclovir (acyclovir).
- Famciclovir.
- Valacyclovir.
- Trường hợp nhiễm HSV kháng các nhóm thuốc khác có thể điều trị với Foscarnet hoặc Cidofovir.
Lưu ý:
Thuốc kháng virus giúp giảm nguy cơ lây truyền HSV qua một đợt bệnh và đào thải virus khỏi cơ thể người bệnh. Tuy nhiên, không có chứng cứ cho thấy việc dùng thuốc kháng virus giúp người khoẻ mạnh ngăn ngừa nhiễm bệnh Herpes.
Thông thường, người bệnh sử dụng thuốc kháng virus HSV dạng bột hoặc viên. Trong trường hợp có triệu chứng nặng thì bác sĩ sẽ truyền thuốc ngay vào cơ thể.
2. Điều trị HSV ở nhà
Người bệnh có thể áp dụng một số biện pháp sau ngay ở nhà giúp giảm cảm giác đau nhức và ngứa ngáy của mụn rộp:
- Chườm ấm hoặc lạnh.
- Hỗn hợp baking soda, nước và tinh bột bắp.
- Hỗn hợp gừng xay pha với dầu ô liu.
- Lô hội.
- Tinh dầu chanh và dầu dừa hoặc dầu hạt phỉ trộn đều trước với chất nền (dầu thực vật).
Một số bằng chứng cho thấy việc sử dụng Lysin giúp giảm những đợt mụn rộp. Ước tính liều khác nhau với từng người, tuy nhiên dùng liều khoảng 1 – 3 gam Lysin mỗi lần được cho là có hiệu quả với việc cải thiện những triệu chứng và giảm số đợt tái phát.
>> Xem thêm: Sùi mào gà: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị hiệu quả
Phương pháp phòng ngừa
Để phòng tránh bệnh Herpes, mỗi người cần chủ động áp dụng những biện pháp sau đây:
- Tránh tiếp xúc cơ thể với người mắc mụn rộp.
- Không dùng chung sản phẩm vệ sinh cơ thể.
- Sử dụng những biện pháp bảo vệ khi quan hệ tình dục.
- Chung thuỷ một vợ một chồng và không quan hệ với nhiều người.
- Xét nghiệm HSV khi thấy triệu chứng nghi ngờ.
Hiện nay virus Herpes không phải là bệnh hiếm gặp. Bệnh có thể được điều trị với thuốc và một vài biện pháp ở nhà. Tuy nhiên, khi phát hiện nhiễm virus Herpes thì người bệnh cần tìm gặp bác sĩ da liễu để được thăm khám, tư vấn cách điều trị sớm, đúng cách.
