Năm 2018, tổng kim ngạch nhập khẩu nông sản của Trung Quốc là 125,6 tỷ USD. Việt Nam đang nuôi trồng đa dạng chủng loại nông sản được người tiêu dùng ưa chuộng, lại có đường giao thông thuận tiện… vậy đã khai thác thị trường Trung Quốc như thế nào ?

Bấp bênh tiểu ngạch

Trên thực tế hiện nay, nhiều DN Việt chưa chủ động khai thác thị trường Trung Quốc hoặc chọn xuất khẩu (XK) nông sản theo đường tiểu ngạch vốn không bền vững và nhiều rủi ro. Phần lớn nông sản XK là do các thương lái Trung Quốc sang tận nơi để tìm nguồn hàng.

Các thương lái Trung Quốc khi đi thu mua cũng thường áp dụng hình thức tiểu ngạch. Do đó giá cả mặt hàng nông sản đã bị thương lái Trung Quốc thao túng quá dễ dàng, nông dân Việt hoàn toàn thụ động, cơ quan quản lý thì lúng túng.

Một thống kê cho thấy khoảng 60% nông sản Việt Nam xuất sang Trung Quốc theo đường tiểu ngạch nên gặp nhiều rủi ro từ nhập khẩu cho đến thanh toán và chính sách bán hàng. Vụ trái sầu riêng đang vào mùa bị ế hàng là một ví dụ điển hình.

Mùa sầu riêng trái vụ ở Đồng bằng sông Cửu Long từ tháng 11/2018 đến nay được cho là đang gặp thách thức lớn ở đầu ra khi loại quả này chưa được XK chính ngạch sang Trung Quốc. Nông dân bị ép giá thu mua tại vườn, hiện nay giá chỉ bằng một nửa so với trước đây.

Cụ thể, trung tuần tháng 12, tại các tỉnh Tiền Giang, Vĩnh Long và Bến Tre, giá sầu riêng loại 1 bán cho thương lái chỉ còn 40.000-45.000 đồng/kg, giảm khoảng 30.000 đồng/kg so với tháng 11 và giảm gần một nửa so với thời điểm chính vụ.

Không chỉ sầu riêng, nhiều mặt hàng nông sản khác XK sang Trung Quốc thời gian qua gặp khó về hàng rào thuế, hàng rào kỹ thuật như kiểm dịch, truy xuất nguồn gốc…. Điều này đã ảnh hưởng đến giá bán sản phẩm, trong đó nhiều loại giảm giá mạnh. Sầu riêng và chanh dây thời gian qua giảm giá khá mạnh, trong khi đây là những mặt hàng mà Việt Nam có tốc độ mở rộng diện tích rất nhanh trong 2-3 năm trở lại đây.

Cơ hội lớn cho nông sản chất lượng cao

Từ 1/6/2019, nông sản VN vào thị trường Trung Quốc phải có: 1/Chứng nhận an toàn vệ sinh thực phẩm; 2/ Truy xuất nguồn gốc; 3/Có vùng nguyên liệu; 4/ Có nhãn mác rõ ràng. Đây thông tin được Bộ NN&PTNT đưa ra tại tọa đàm Doanh nghiệp xuất khẩu nông sản Việt Nam-Trung Quốc được tổ chức ở TP.HCM hồi cuối năm 2018.

Sau khi đi khảo sát và trực tiếp thưởng thức cơm, trái cây, đặc biệt là sầu riêng của VN và thấy rằng nông sản Việt Nam rất thơm ngon, có nhiều tiềm năng xuất sang Trung Quốc, ông Wei Xiang Qian -đại diện Tập đoàn Sunwah (Liêu Ninh, Trung Quốc), cho biết: “Các doanh nghiệp VN cần tập trung vào sản xuất nông sản, thực phẩm chất lượng cao để XK sang Trung Quốc, nhằm đáp ứng cho đối tượng khách hàng có khả năng chi tiêu lớn. Tập đoàn Sunwah đang có lượng khách hàng 3 triệu người thuộc nhóm này”.

Ông Xing Jun -đại diện Tập đoàn phân phối và tiêu thụ nông sản tỉnh Liêu Ninh, thông tin: Liêu Ninh có mùa đông dài, khắc nghiệt nên rau quả rất hiếm và giá tăng mạnh vào mùa này. Các nông sản VN như sầu riêng, nhãn, xoài, thanh long, cá tra… được người Trung Quốc rất ưa chuộng, trong đó có Liêu Ninh. Tuy nhiên, vấn đề quan trọng hàng đầu là chất lượng phải cao.

Ông Tôn Nham -Phó chủ tịch Hiệp hội nông nghiệp Trung Quốc-ASEAN, nhấn mạnh: Trái sầu riêng cũng như nhiều loại rau củ quả khác của Việt Nam sẽ được XK theo đường chính ngạch đến Trung Quốc bởi nhu cầu tiêu thụ ở thị trường này là cực kỳ lớn. Tuy nhiên, nên nhớ là người tiêu dùng Trung Quốc không còn dễ dãi như trước, mà coi trọng loại rau quả nhập có chất lượng và an toàn cho sức khỏe.

Theo ông Trần Thanh Nam -Thứ trưởng Bộ NN&PTNT, thì việc nâng cao các yêu cầu về an toàn thực phẩm và nguồn gốc là xu hướng chung trên thế giới chứ không riêng gì Trung Quốc. Người tiêu dùng Trung Quốc rất thích nông sản của VN vì độ thơm ngon. Nếu doanh nghiệp Việt đầu tư nâng cao chất lượng sản phẩm, dư địa xuất khẩu sang thị trường này là rất lớn trong thời gian tới.

Sẽ có thêm nhiều loại nông sản được nhập chính ngạch

Hiện nay mới chỉ có 8 loại trái cây của Việt Nam gồm: Thanh long, dưa hấu, vải, nhãn, chuối, xoài, mít và chôm chôm được nhập khẩu chính ngạch vào Trung Quốc. Điều này khiến cho sầu riêng hay những loại nông sản thế mạnh của Việt Nam khác muốn vào thị trường Trung Quốc đều phải qua con đường tiểu ngạch có rất nhiều rủi ro.

Giới chuyên gia cho rằng cần đa dạng hóa danh mục hàng hóa nông sản XK chính ngạch sang Trung Quốc và nên tính đến việc xây dựng, phát triển những sản phẩm mới phù hợp với thực lực của ngành nông sản Việt. Đặc biệt, cần quan tâm, chú trọng đến bản quyền, thương hiệu nông sản Việt được đăng ký cẩn thận, nhất là với những mặt hàng truyền thống đã có tên tuổi.

Ông Nguyễn Quốc Toản -Cục trưởng Cục chế biến và phát triển thị trường nông sản (Bộ NN&PTNT), cho biết: Ngoài 8 sản phẩm nông sản đã được phép XK chính ngạch sang Trung Quốc, chúng tôi đang đàm phán với phía Trung Quốc để mở rộng danh mục này. Bên cạnh đó, cần nắm rõ từng tiêu chuẩn thị trường Trung Quốc thì mới có thể chinh phục được thị trường này.

Thông tin mới nhất, Tổng cục Hải quan Trung Quốc đã đồng ý xem xét mở thêm các loại rau quả mới từ VN như: Sầu riêng, bưởi, chanh dây, khoai lang, dừa, mãng cầu và măng cụt trong thời gian tới. Bộ NN&PTNT cũng đã làm việc với Tổng cục Hải quan Trung Quốc để sớm có những quy định về kiểm dịch, kiểm tra chất lượng nhằm đưa sản phẩm yến sào Việt Nam chính thức vào thị trường này.

Phước Vinh