Đèo Khánh Lê dài 33km là con đèo dài nhất Việt Nam nối liền vùng biển Nha Trang với xứ hoa đào. Sườn phía Khánh Hòa chiếm phần lớn chiều dài con đèo. Sườn phía Lạc Dương thoai thoải từ độ cao 1700m xuống 1500m, đi trên đèo  du khách có cảm giác con đèo chỉ là một con dốc lớn. Con dốc vĩ đại này cũng chính là sườn Đông của Trường Sơn Nam. Sau một chặng leo dốc với những khúc cua tay áo và những vách đá cao 200 – 300m ở sườn Đông, du khách ngỡ ngàng với sự bằng phẳng, mềm mại của cao nguyên bên Lạc Dương với thảm thực vật lá kim, với đất đỏ và mây bảng lảng.

Về tên đèo, người Khánh Hòa gọi là đèo Khánh Lê theo tên của xã Khánh Lê thuộc huyện Khánh Vĩnh nằm dưới chân đèo; người Lâm Đồng gọi là đèo Bi Đoup theo tên đỉnh núi Bi Đoup của cao nguyên Lang Biang (Lâm Đồng) mà con đèo cắt qua gần đó. Cũng có người gọi là đèo Hòn Giao theo tên dãy núi Hòn Giao nằm phía Bắc con đèo. Đỉnh đèo thực ra cắt qua phần eo lõm phân cách giữa khối núi Hòn Giao và khối núi Bi Đoup, nằm trong địa giới Lâm Đồng. Tuy nhiên, trên cao nguyên Lạc Dương, các đỉnh cao Hòn Giao và Bi Đoup trông chẳng khác gì các đỉnh đồi vì chúng chỉ cao hơn bề mặt cao nguyên dưới chân vài trăm mét. Dù tên là gì thì con đèo vẫn là con đường du lịch đầy chất thơ và cảm xúc.

Theo hướng từ Đà Lạt về Nha Trang, rời khỏi những cánh rừng lá kim giá lạnh trên lập địa thoai thoải của cao nguyên Lang Biang là tới những cánh rừng lá rộng nhiệt đới xanh ngắt trên sườn dốc dựng đứng thuộc địa phận Khánh Hòa. Đỉnh đèo có độ cao 1.700m so với mặt biển. Đây cũng là khu vực của vườn quốc gia Bi Đoup – Núi Bà với diện tích 64.800ha, nơi duy nhất trên thế giới được xác định còn sót lại loài thực vật thông hai lá dẹt mà những đại diện đầu tiên đã xuất hiện cùng thời với khủng long. Cung đường đèo có rất nhiều thác nước trong vắt. Ở độ cao trên 1000m (vùng đỉnh đèo) – nơi giáp ranh giữa hai tỉnh Lâm Đồng và Khánh Hòa, sương mù luôn xuất hiện vào bất cứ thời gian nào trong năm, nhiều lúc còn gây ra những trận mưa nhỏ, khiến khí hậu lạnh buốt và ẩm ướt. Vùng đỉnh đèo không có dân ở. Thiên nhiên hoang sơ, tĩnh lặng thỉnh thoảng rộn rã lên vì một chuyến xe qua hay một nhóm du khách ngồi nghỉ bên thác nước.

Đèo Khánh Lê là một bảo tàng thiên nhiên vĩ đại về cảnh quan, về đất đá, về các quá trình địa chất xa xưa, về tính đa dạng sinh học của VQG Bi Đoup – Núi Bà, và cả về văn hóa bản địa của người Lạch ở Lạc Dương vốn trước đây là chủ nhân vùng đất Đà Lạt.

PGS.TS. Nguyễn Đình Hòe